Categorie: Blog hart en ziel

Je hoeft maar een nieuwsapp te openen en heftige gebeurtenissen bombarderen je zintuigen. Vooral beelden kunnen overweldigend zijn en je ‘hulpeloos’ achterlaten. Voor je het weet ben je door het wereldnieuws weg bij jezelf en verlies je het contact met je ziel. En die leeft juist op van innerlijke ruimte, lege tijd en het goede en schone.

In deze blog neem ik je mee op reis met de vraag: Hoe kan je in mededogen blijven terwijl we in een harde wereld leven waar er elke seconde nieuws is?

Misschien ben je geneigd te denken dat je wat betreft het nieuws gehard bent of het goed verdraagt. Door het inlassen van een nieuwspauze, kan je daar anders tegenaan gaan kijken. Je ziet dan bijvoorbeeld dat nieuws lezen je soms moedeloos achterlaat. Zelden gaat het namelijk over je ‘circle of influence’. Die persoonlijke wereld waarin je kunt handelen vanuit je hart, waarin je contact maakt en bij kunt dragen. Dus waarom doorgaan met willekeurig nieuws tot je nemen, terwijl het je afleidt van je ziel? Die ziel die je zo nodig hebt in je werk met mensen….

“Het gaat alleen maar over de waan van de dag, het haalt me weg bij mezelf en voegt eigenlijk zo weinig toe. Het vult lege ruimte, maar het is heel onbevredigend”, zegt een huisarts (28 jr) aan het einde van een van mijn retraites, over dat hij nieuwsapp’s minder automatisch gaat openen.

Hoe kan je je beschermen tegen dat wat jou niet duurzaam voedt, terwijl je wel middenin de wereld leeft en werkt? Allereerst, we kunnen niet kiezen wat er op ons afkomt in het leven en in je werk. Zo heb je bijvoorbeeld geen invloed op wat jouw cliënt je wel of niet verteld.

Dan volgt de vraag: waar beweeg je in mee en waar stel je een grens? En dat vraagt bewustzijn, bewustzijn wat er voor jou toe doet in je leven en in je werk met en voor kwetsbare mensen. Als je dat helder is, kan je gaan kiezen. Ook wat betreft je nieuwsconsumptie.
Op dat vlak zijn er veel mogelijkheden wat betreft soort, kanaal en frequentie. Zelf richt ik me bijvoorbeeld het liefst op achtergrondartikelen of het programma Bureau Buitenland (VPRO) om los van de waan van de dag te volgen wat er speelt. Om ook de lichte kant van het leven in beeld te houden kijk ik het Jeugdjournaal of lees de Meezitter (nieuwsbrief Trouw). ’s Ochtends zorg ik dat ik als eerste iets lees wat me in de diepte voedt, iets over mystiek of een gedicht. En ’s avonds zorg ik dat ik niet met het laatste nieuws in mijn zintuigen ga slapen.

Ik moedig je aan, durf te kiezen voor bewuste en eigen-wijze nieuwstoevoer. Weet wel, elke verandering heeft minimaal zes weken nodig voor die beklijfd. Dus ongetwijfeld komt er een moment van automatisch doen wat je eerst deed, terwijl je je iets anders had voorgenomen. Wat dan kan helpen, is het besef dat voor elke impuls is er een moment van leegte in je geest is. Een of twee seconden, of nog minder om je af te stemmen op wat voor jou echt van belang is. In het algemeen, én in dat moment. Boeddhisten noemen dat de ‘gewijde ruimte’. In Focusing (Gendlin) is dat ‘de ruimte voor de woorden’. Je innerlijk en lijfelijk gewaarworden van deze ruimte via meditatie of focusing is iets wat je preventief hebt te oefenen.

“Het kan simpelweg een geval zijn van je kop in het zand steken en hopen dat alles overwaait. Maar je hoofd rust en ruimte geven kan je weerbaarder maken en beter helpen begrijpen wat het verdedigen waard is.” Auke Hulst over nieuws mijden in zijn column ‘Vlucht gerust af en toe weg van het nieuws’ in NRC 8 maart 2025.

Je persoonlijkheid (lichaam, gedachten, emoties) wil vaak meer, meer, meer. Ook wat nieuws betreft. Je ziel daarentegen is een bron van ruimte waar het stil is en waar mededogen, liefde en vrede uit omhoog kunnen wellen, als wij daar ruimte voor maken.

Bij het werken als hulpverlener, zet jij je zelf in als instrument. In een wereld waar veel op je afkomt, vraagt het bewustzijn en keuzes om dat instrument schoon te houden en zuiver te laten klinken. Bijtanken is geen luxe meer, maar een noodzaak. Gun het jezelf, ga vaker naar buiten en maak contact met de natuur. Doe wat jij nodig hebt om verbonden te blijven met jezelf. Zodat jij present bent voor jezelf, voor de mensen om je heen en je je kan inzetten voor dat wat jij belangrijk vindt. Zodat in het vele wat op je afkomt, je haarscherp je eigen pad kan blijven volgen.

Juli 7-11 juli | Je bewegen naar de stilte – zomerretraite / minivakantie (9pt)

September 19-22 sept | Wonen bij jezelf in stilte – weekendretraite (7pt)

Oktober 18-21 okt | Naar de stilte van je hart – weekendretraite (7pt)

November 12-14 nov | Werken vanuit je stille bron – verdiepingsdagen voor wie werkzaam is in zingevingszorg (6pt)

Tijdens de retraite ‘Naar de stilte van je hart’ verbeeldde een deelnemer zijn ervaringen met 4 foto’s. Naast alle expressiemogelijkheden die er bestaan, was dit voor het eerst dat een deelnemer fotografie gebruikte. En dat gewoon met zijn mobiele telefoon!

Voor mij straalt van alle foto’s af: het verlangen naar en vinden van het licht. Dat zou je als een ultrakorte samenvatting kunnen zien van de reis die we tijdens een retraite maken. Met de toelichtende tekst erbij komt, dat wat kwetsbaar is, krachtig over.

Een prachtig voorbeeld van expressie! Lees hierover ook mijn vorige blog ‘Innerlijke duisternis doorleven’.

• De fietser op de dijk
  • “Een nieuwe dag breekt aan en ik zie het zonlicht door de boom schijnen. De takken van de boom verspreiden zich in alle richtingen. De fietser en automobilist op de dijk gaan het zonlicht tegemoet en geven wel een richting aan. De richting naar het licht van een nieuwe dag met nieuwe mogelijkheden.”

• De narcissen
  • “Ik zag een groepje narcissen groeien in de richting van De Herberg, het gebouw waar de retraite heeft plaatsgevonden. Het straalt veel energie uit en de narcissen nemen die energie op. Een andere narcis op de foto is nog zoekende naar energie en hangt er maar vermoeid bij. De foto gaf mij een prachtig beeld van onbalans in het leven.”

• De zonnewijzer
  • “De opkomende zon raakt de punt van de zonnewijzer. De zonnewijzer wijst met zijn punt in de richting van het licht, het licht van een nieuwe dag met nieuwe kansen.”

• Imposante boom in de tuin
  “Middenin de kloostertuin staat deze imposante volle boom die door grote keien wordt omringd. Tijdens de retraite heeft de tijd hier voor mij stilgestaan en dat gaf mij rust, ruimte en vooral veel nieuwe inzichten.”

Wesley Kieft, deelnemer ‘Naar de stilte van je hart’.

Voor haar scriptie ‘Belichaamde spiritualiteit’ t.b.v. de opleiding tot Geestelijk begeleider ben ik geïnterviewd door Christien van der Mijden. Wil jij onderzoeken hoe je lichamelijkheid in kan zetten in de gesprekken die jij voert? Of ben je benieuwd naar een lichaamsgerichte benadering van je vraag, neem dan contact op met mij via info@joycelakwijk.nl.

“We hebben afgesproken in de praktijkruimte van Joyce. Een klein dorp maar ik ben toch even aan het zoeken. De wekelijkse markt, twee kramen, belemmert de doorgaande weg. Het is een fijne ruimte om te zijn met een prettige sfeer. Al 14 jaar werkt zij als zelfstandig lichaamsgericht coach en begeleidt stilteretraites. Daarnaast is ze intervisiebegeleider voor geestelijk verzorgers en predikanten. Op haar website is ook haar blog te vinden “Dieper in je lichaam komen”. 

Aarden en los komen

Voor Joyce is het heel gebruikelijk het lichaam als instrument in de begeleiding te gebruiken. Sterker nog, het is belangrijk bij het lichaam te beginnen: “want we zijn niet zomaar aanwezig”. Ze begint dus vaak eerst met lichaamsbewustzijnsoefeningen. Bewegen gebruikt ze om mensen te laten aarden, vrij en los te komen. Mensen dieper in hun lijf laten zakken, tot in de bekkenschaal. De gedachte erachter is dat de ziel zich in de stilte van het hart bevindt. Stilte is belangrijk, je innerlijk kan je dan beter horen.

Voor de woorden blijven

Het hart opent zich niet vanzelf. Dat openen gaat via het lichaam en met expressie, dus nog “voor de woorden blijven”. En hier gaat het om: het voor-woordelijke naar buiten laten komen. Door dieper in het lichaam te zakken komt iemand dichter bij zichzelf, dichter bij God. En kan zich zo openen voor de essentie, wat zij hier te doen hebben. Geaard zijn hebben we volgens Joyce niet van nature geleerd, dat hebben we nog bewust te doen. Steeds maar weer incarneren. Het gaat over je lichaam bewonen. Steeds weer opnieuw. 

Adem als ingang tot inkeer

De adem is daarbij een belangrijk instrument. De inademing brengt je al naar binnen, tot inkeer komen. De uitademing geeft een seintje aan je lichaam tot ontspanning, kom maar open en laat maar toe. Het is als een soort vallen. Het ultieme loslaten.
Volgens Joyce kan een gesprek soms meer spanning opleveren dan werken via het lichaam. Het ervaringsgerichte speelt daarin een belangrijke rol, het hoort bij lichamelijkheid. 

Zelfzorg

Joyce heeft ook aandacht voor haar lichamelijke zelfzorg. Elke ochtend lichaamsoefeningen, even tijd nemen voor haarzelf, voelen en leegmaken. Maar ook gedurende de dag inchecken bij zichzelf door bijvoorbeeld Yoga Nidra.”

Citaat uit de Conclusie van de scriptie
“Het inzetten van lichamelijkheid binnen de geestelijke begeleiding kan een waardevolle bijdrage zijn aan het zoeken naar zin- en betekenisgeving en de spirituele ontwikkeling van de hulpvrager.”

Voor informatie over de scriptie kan je contact opnemen met Christien, via cvdmijden@planet.nl.

Dankjewel Christien voor je bijdrage aan dit belangrijke onderwerp dat mag groeien in aandacht!

Het is wonderlijk hoe de inhoud van een retraite aansluit bij wat er in de drie dagelijkse vieringen verteld en aangeraakt wordt. Een deelnemer tijdens mijn laatste retraite verwoordde het naderhand als volgt: “Alles in mijn leven lijkt hier in elkaar te schuiven. Losse stukjes vallen op zijn plek. Alles klopt, alles past. Dat wat Joyce inbrengt, wat ik lees en wat ik beleef in de vieringen. De weg die ik deze dagen ga, ontvouwt zich gaandeweg, als vanzelf. Het stemt me milder naar mezelf.”

Strijd gestreden

Mildheid zorgt voor een innerlijke verzachting. De strijd is gestreden. Je beseft dat je door het strijden tégen, het niet redt. Dat zorgt namelijk alleen maar voor ontevredenheid, frustratie en uitputting. De beweging van binnen is er meer een van beamen en aanvaarden. Misschien wel van je hoofd buigen. Het laat je indalen in je eigen grond. Je gaat je weer openen voor dat hoe het leven zich elk moment ontvouwt. Zien met nieuwe ogen, noem ik dat.

Zachter van binnen

Een andere deelnemer, Aly Meijer, voorganger van beroep, schreef na de retraite in een overweging over hetvolgende over mildheid:“Het gedicht van Karel Staes, ’Mild worden’, beschrijft hoe mensen die veel geleden hebben alles anders horen en zien. Zij hebben zichzelf overwonnen, en houden van mensen omdat zij van zichzelf hebben leren houden, gewoon zoals zij zijn, met al dat verdriet en die pijn. Ik hoorde dit gedicht tijdens een stilteretraite ‘Werken vanuit je stille bron’ in Klooster Huissen. Mild worden, door te leven vanuit mijn stille bron werd ik gaandeweg de dagen milder, zachter vanbinnen. Heel leerzaam zo’n retraite.”

“Mild worden, door te leven vanuit mijn stille bron werd ik gaandeweg de dagen milder, zachter vanbinnen. Heel leerzaam zo’n retraite.”

Mild worden              Karel Staes

is de rijpste groei van de mens.
Het is zacht worden in je woorden
in de klank van je stem
en in heel je zijn.

De blik uit je ogen
wordt een warm aanvoelen
omdat je in de mensen om je heen
jezelf herkent.

Het heeft niets te maken met zwakheid
het zit veel dieper.
Het is de kracht
die je doet ontwaken en doet leven.

Mensen die binnen mild worden
beseffen wie ze echt zijn.
Je oordeelt niet meer over anderen.
Je bent niet langer hard.
Je wilt je niet overal gelden
ten koste van je medemensen.
Je luistert
omdat elke andere
een voortdurend wonder is.
Je geniet van de zon en regen
en van heel kleine dingen.

Dikwijls zie je die mildheid
bij mensen die veel geleden hebben
ze horen en zien alles anders.

Wie mild wordt
heeft zichzelf overwonnen.
Een dankbare zucht van bevrijding
welt uit je op :
je houdt van de mensen
omdat je geleerd hebt
van jezelf te houden
niet zoals je zou willen zijn
maar gewoon zoals je bent.

Licht in jezelf

“‘Wek mijn zachtheid weer’ is een lied wat we veel hebben gezongen in het klooster”, vervolgt Aly. “Ja, zingen mocht gelukkig wel, spreken even niet. We zongen: ‘Wek mijn zachtheid weer, geef mij terug de ogen van een kind, …’ Die bron van zachtheid, dat is weer in contact komen met je levensvreugde, met het licht in jezelf.”

De wandelmeditatie ’s middags in de tuin sloot daar weer op aan. Buiten was de sfeer herfstig. Toch oefenden we ons in aanwezig zijn in onze stappen. De uitnodiging om steeds weer terug te komen hier en nu. Zo lopen wekt de verwondering van het kleine kind voor alle details in de natuur. En zoals de vallende bladeren ons spiegelen hoe je kunt loslaten, zo helpen de oefeningen in de retraite, de vieringen en het verblijf in het klooster je te aanvaarden wat is:

niet zoals je zou willen zijn maar gewoon zoals je bent.

Foto: Aly Meijer

“Wat me vooral heeft geholpen, is wat je niet deed”

Soms krijg je feedback van iemand die je weer even de ogen opent voor wat er werkelijk toe doet. Zo ook met de reactie van een deelnemer aan een retraite.

Even wat achtergrond. Het programma van een retraite heb ik zo gemaakt dat er voldoende lucht in zit voor het beluisteren en volgen van eigen verlangens. Daarom doe je in principe elk programmaonderdeel mee. Je mist ook echt iets als je dat niet doet. Maar als iedereen geland is in de retraite geef ik wel de ruimte dat, mocht er iets zijn waardoor je even moet overslaan, je me dat laat weten door een briefje op mijn stoel. Voor deze deelnemer, die trouwens zwanger was, was het ‘lifechanging’. Dat je los van het programma, los van de groep, los van de leraar, eigenaar bent van de keuzes in je leven. Elk moment weer.

Door haar mijn vertrouwen te geven, de teugels te laten vieren, kon zij gaan varen op haar innerlijk kompas.

Spontane modus
Het brengt me bij het begrip Wu Wei uit het Confucianisme. Deze term inspireerde Cisterciënzer monnik Thomas Merton. Dit begrip betekent volgens hem: “Niet-doen, niet-handelen, niet uitzien naar resultaten en je bezighouden met het bewust uitstippelen van plannen of met opzettelijk georganiseerde pogingen.” In het Engels klinkt niet-doen trouwens net iets krachtiger: non-doing. Hij schrijft hierover: ”Als iemand in harmonie is (…) dan komt het antwoord vanzelf en wel op het moment waarop gehandeld moet worden, en dan handelt men niet volgens een menselijk en zelfbewust patroon, maar volgens de goddelijke en spontane modus van het Wu Wei (…), de bron van al het goede.” (uit: colleges Kick Bras over de Natuurmystiek van Thomas Merton)

Voor mij staat de praktijk van Wu Wei recht tegenover de methoden en technieken die in onze opleidingen voorop staan. We leren allemaal hetzelfde, maar wat het verschil maakt is jouw uniciteit. Als geestelijk verzorger, predikant/pastor of helper gaat het er namelijk over dat jij instrument bent van die ‘goddelijke en spontane modus’. Dat je aangesloten bent op het allerhoogste of -diepste dat je kent (of noem het het licht, moeder aarde of het onkenbare). En dat je van daaruit doet en niet-doet. Je ontslaat jezelf dan van een bepaald resultaat. Je geeft het namelijk uit handen. In een ontmoeting kan er zo iets nieuws, onverwachts ontstaan.

Behoud van energie

Het loslaten van een resultaat dat je moet behalen en vertrouwen op je eigen werking heeft een groot voordeel, namelijk het behoud van energie. Je loopt niet leeg omdat je iets bij de ander wilt bereiken en je daarom te veel je best doet. Met de toegenomen werkdruk is dit een groot goed.

De feedback van deze deelnemer bleek een groot cadeau te zijn. Het deed me beseffen dat ik kan vertrouwen op mijn basale licht, dat uitstralend is. En daar is weinig tot niets voor nodig. Behalve wakker en bewust zijn en dat kan je natuurlijk beoefenen. Elk moment weer.

Het is de laatste avond voor mijn vertrek naar huis. Bij de grootste stupa* in Kathmandu, Nepal, lopen Boedhisten al prevelend er rechtsom omheen. Het is een vredig, rustgevend en open ritueel. Als ik hier ben, doe ik meestal met hen mee. Zo ook deze avond. Op het moment dat ík me in de stroom mensen wil voegen, loopt er een monnik naast me die vriendelijk vraagt: “Where you from sister?”

Het woord ‘sister’ raakt me en ik voel me uitgenodigd te reageren. We praten een tijdje geanimeerd en ik begrijp dat hij een Theravada-Boedhistische monnik is uit India. Hij is hier ook als een toerist, maar wel een met een missie. We wandelen al pratend een paar rondje rond de stupa. Ondertussen is het etenstijd en ik merk dat ik best trek heb. Spontaan nodig ik hem uit voor een maaltijd. Hij geeft wel aan dat hij vegetariër is. Als ik dat beaam, accepteert hij mijn uitnodiging. Op dat moment staan we voor een Vietnamees restaurant. Ik ken de plek goed (en het lekkere eten!) en ga hem voor naar boven. Daar voor het raam hebben we het mooiste uitzicht op de stupa wat je je kan voorstellen.

Ik eet wat jij eet

En daar zit ik dan tegenover een monnik die ik net een kwartier ken. Opeens bekruipt me een gevoel dat ik in Nepal goed ken: beetje spannend omdat je niet weet hoe de situatie zich gaat ontwikkelen, maar wel met vertrouwen omdat het linksom of rechtsom altijd goed komt.

De menukaart wordt ons aangereikt, maar hij geeft hem door aan mij met de woorden:

“Ik eet wat jij eet.
En alles wat jij mij aanbiedt, zal ik eten.”

Een paar tellen heb ik nodig om me te realiseren wat hij precies bedoelt. Het is namelijk zo anders dan de westerse norm van individuele keuzevrijheid die ik ken. En dat niet alleen. Wat in mijn DNA zit is dat keuzerécht hebben een verworven goed is. Zijn uitspraak raakt daarom een gevoel van ontzag: hij leeft zo in overgave aan het leven dat hij zijn keuze uit handen geeft. Of hij mij een kwartier of net vijf minuten kent, maakt hem niet uit.

Wijze lessen

Langzaam dringt tot mij door dat het loslaten van deze keuzevrijheid de overgave is van waaruit hij leeft. Ooit heb ik de Dalai Lama horen zeggen: “Alleen nemen wat je gegeven is.” Dat ligt in dezelfde lijn en vond ik toen ook al zo’n diepe les. En ik moet ook denken aan het verhaal van de Verloren zoon (Lucas 15,31) waarin de vader tegen zijn trouwe zoon zegt: “Alles wat van mij is, is van jou.” Ook daarin voel ik dat het ego van deze vader geen rol speelt en hij zich overgeeft aan de loop van het leven.

De monnik en ik hebben met zijn tweeën genoeglijk gegeten. Het Vietnamese eten kende hij niet en kon hem volgens mij ook niet zo bekoren. Maar ja dat heb je blijkbaar te aanvaarden als je je keuze uit handen geeft.

Voor mij is de ontmoeting met deze man een mooi voorbeeld van wat er ontstaat als ik opensta voor het onverwachte. En ook wat er gebeurt als ik meebeweeg in hoe de situatie zich ontwikkelt. Dan ontvouwen zich wonderschone ontmoetingen met wijze lessen in overgave.

 

Video Bouddha Stupa, Kathmandu

* Een stupa is een ronde tempel die relikwieën bevat van overleden monniken (m/v/nb). De Boudha stupa in Kathmandu is een van de grootste van de wereld en zou relikwieën bevatten van de laatste Buddha voor de historische Gautama Buddha. Deze stupa ligt op de oude handelsroute van Tibet. Van oudsher is het de gewoonte van handelaren hier te komen bidden. Sinds 1959 zijn er veel Tibettaanse vluchtelingen en is het voor hen traditie geworden om in de winter uit de bergen hier te verblijven. Deze stupa staat op de werelderfgoedlijst van UNESCO.

Een retraite start ik vaak met een verhaal over stilte. Hoe we er allemaal vandaan komen en dat kinderen nog dicht bij die stilte zijn. Ik vlecht er voorbeelden doorheen uit verschillende tradities. Het gesprek met de groep ontstaat omdat er ruimte is voor elke vraag en antwoord. Die openheid is essentieel voor de kwaliteit van de stilte tijdens de retraite, is mijn ervaring. Alles mag gezegd worden, ook waar je tegen opziet en waar je ongemakkelijk in bent. Vaak blijkt dat je niet enige bent die dat voelt. En dat verbindt. Zo bereiden we ons voor en kan het veld van stilte zich openen.

Diep verlangen

Wat ik bijvoorbeeld vertel over de stilte, is dat het een noodzakelijkheid is om de weg naar binnen te gaan. Zonder prikkels en afleiding van buitenaf kom je als vanzelf meer in contact met je eigen gevoelswereld. Over de ziel wordt wel gezegd dat het een fluisterstem in je is.  En om die te kunnen horen is dus verstilling nodig. En in die verstilling heb je tijd en gelegenheid om aan te kijken wat naar boven komt, wat dat ook is: onrust, weerstand, verdriet, maar ook ontspanning, plezier of vrede. Meestal word je verrast in de stilte: denk je vooraf dat je het moeilijk zal vinden om op jezelf te zijn, blijkt het juist een diep verlangen te vervullen en kom je thuis.

Dat is de enige weg naar (…) echte liefde. En deze weg begint met stilte. Want we kunnen onszelf niet in liefde geven als we onszelf niet kennen en bezitten. Daarin openbaart zich de grote waarde van stilte. Het is het pad naar alles wat we diep verlangen. 

Basil Pennington, trappistenmonnik, schrijver, spreker (1931-2005)

Op jezelf

In het gesprek over stilte kunnen vragen klinken als: “Hoe gaat stilzijn eigenlijk in zijn werk?”, “Ik voel weerstand om in stilte te eten, is dat verplicht?” of “Wat doe ik als iemand me in de kloostergang groet, groet ik dan terug?”
Heel concreet vertel ik dan over hoe het tijdens de retraite werkt: we zullen bijvoorbeeld elke dag driemaal bij elkaar komen in onze groepsruimte en oefeningen doen, zoals mild lichaamswerk, meditaties, een visualisatie of bewustzijnsoefeningen. Dit opent de verbinding met een diepe stilte in jezelf. Tussen deze blokken door ben je op jezelf en doen we niet aan interactieve communicatie. Je hoeft even niet met anderen bezig te zijn! Ik nodig iedereen uit benieuwd te worden naar wat er dan ontstaat….

Eigen wijsheid

Creatieve materialen liggen tijdens de retraite klaar om uitdrukking te geven aan dat wat je ervaart in de stilte. En door de dagen heen ga je die ervaringen tot expressie brengen. De communicatie met de ander stopt even, maar dat betekent dus niet 24/7 stil op een kussentje zitten. Nee, het gaat veel meer over met huid en haar, met hart en zie aanwezig raken. Gewaarworden wat er in je omgaat en naar binnen gaan luisteren naar eigen wijsheid. En als je graag even individuele aandacht wilt of nodig hebt, ben ik natuurlijk beschikbaar voor een gesprekje.

Stilte
De stilte der natuur heeft veel geluiden
en is toch vol van rust voor ziel en zinnen
die druppelt zacht en ongemerkt naar binnen
tot in ons hart een zilv’ren toon gaat luiden
gelijk met haar”.        H.Roland Holst

Aan het einde van de retraite blijkt dat er in de stilte meer verbinding is ontstaan met anderen dan vooraf gedacht. Dat is voor velen een verrassende ontdekking.